Another frightening show about the economy

Nýlega setti ég inn færslu um hugmynd sem ég hafði um hvað kunni að vera rót vandans þegar kemur að því að greina rót þeirra risastóru vandamála sem hafa leitt efnahag hins vestræna heims í þær ógöngur sem þær eru komnar í. Því þetta er ekki bara íslenskt vandamál. (Íslenska vandamálið er að hafa verið leiddir í miðjan storminn af ákveðnum aðilum).

Í gær var ég að hlusta á þátt af "This American Life", sem er titlaður "Another frightening show about the economy", sem má finna hér. Í þessum þætti var fjallað um skuldabréfatryggingar (Credit Default Swap, eða CDS, sem eru reyndar ekki tryggingar í ströngum skilningi), og hvernig þessi markaður er ekki bundinn regluverki í BNA. Líkur hafa verið leiddar að því að ein af höfuðástæðum þess að stórir bankar eins og Lehman Brothers hafi farið svona hratt á hausinn vegna þess hversu mikið þeir voru búnir að selja af skuldabréfatryggingum, og hvernig sú staðreynd að þessi markaður er ekki reglubundinn og þar með ógagnsær vegna þess að allir samningar um skuldatryggingar voru tveggja aðila á milli, og þar með leynilegir. Þetta gerir að verkum að í raun er ekki nokkur leið að vita hver raunverulega áhættan er, vegna þess að þegar þessi markaður stækkaði, urðu til ofurflóknið net "skuldatrygginga", sem enginn gat haft yfirsýn yfir.

Í þættinum er fjallað um það að settar voru fram tillögur fyrir mörgum árum um að það þyrfti að setja regluverk um þennan markað, en þær voru blásnar út af borðinu, meðal annars með þungum lobbýisma frá fjármálafyrirtækjum, meðal annars með þeim rökum að þeir aðilar sem væru í þessum bransa væru bara fullorðin fyrirtæki sem vissu fullkomlega hvað þau væru að gera (annað er komið í ljós), og það hefði enga þýðingu að vera að setja regluverk á svona dæmi, þar sem hinir fáu sérfræðingar í eftirlitsstofnunum hefði engan séns á að fylgja ofurlaunuðum her fjármálastofnanna eftir.

Það sem ég vil halda fram, er að rót vandans felst ekki í fáfróðum seðlabankastjórum, gráðugu fjármálafólki, undirmönnuðum eftirlitsstofnunum, eða að CDS markaðurinn hafi ekki verið reglubundinn. Rót vandans er kerfi sem hyglir leynimakki, þar sem trúnaðarsamningar eru sjálfgefnir, og opnir samningar eru undantekning. Ef þetta er tilfellið, þá er ráðið einfalt. Samningar skulu vera opnir nema í algerum undantekningatilfellum. Við höfum alla tæknilega burði til að gera slíkt í dag, og ég er viss um að Google mundu glaðir búa til sérstaka leitarvél fyrir samninga.

Mundi þetta leysa rót vandans?

- Ekki bara eftirlitsstofnanir myndu hafa aðgang að samningum sem snúa að reglugerðum, heldur allur almenningur, samkeppnisaðilar og fræðimenn. Aðilar sem hafa áhyggjur af ákveðnum hlutum hefðu tök á færa mun sterkari rök fyrir máli sínu, með því að hafa raunverulega samninga í höndunum. Í ákveðnum skilningi yrðu allir viðskiptagjörningar reglubundnir.

- Þetta myndi draga úr líkum á því að viðskiptamódel í framtíðinni gætu vaxið mönnum yfir höfuð út af því að heildarmyndin sést ekki. Ég er viss um að Lehman Brothers töldu sig vera með allt á þurru. Eins og fjármálaeftirlitið og seðlabankinn telja sig vera með allt á þurru á Íslandi. En þeir sáu bara sinn part af myndinni. Á máli straumlínuhugsunar þá kallast þetta "local optimization", eða staðbundin hámörkun. Það er þegar menn eru uppteknir við að hámarka sitt, en sjá ekki að þessar hámarkanir eru að búa til lágmörkun í heildarkerfinu. Og það er það sem menn þurfa að glíma við í framtíðinni, hvernig minnkum við líkurnar á að slíkt gerist.