Fjįrmįlastormurinn - rót vandans?

Nżlega fór ég inn į sķšu sem heitir einfaldlega "Crash Course", žar sem nįungi aš nafni Chris Martensson setur fram įkvešna sżn į hagkerfi Bandarķkjanna, og žar meš ķ įkvešnum skilningi į hagkerfi heimsins, žar sem lang stęrstur hluti hins hnattręna hagkerfis er byggt upp į sömu grunnreglum. Mér finnst hlutirnir settir fram žarna meš bżsna sannfęrandi hętti, hef a.m.k. ekki heyrt neinn gagnrżna žaš sem žarna er sett fram meš neinum rökum.

Ķ umręšunni um hrun ķslenska bankakerfisins hefur myndlķkingin žar sem Ķslandi er lķkt viš skip į stórsjó, sem liggur nś strandaš ķ brimskaflinum, mikiš veriš notuš. Hugmyndin sem ég kom meš śt śr žvķ aš taka žennan "Krass kśrs" ķ hagfręši, er sś aš žessi myndlķkinging um fjįrmįlafįrvišri sé nokkuš djśp, og sé nżtileg žegar menn fara aš grafast fyrir um uppruna slķkra hamfara.

Svo ég śtskżri ašeins betur hvaš ég į viš, žį eru ašstęšurnar sem bśa til alvöru storma nokkuš vel žekkt, žaš er hita og rakamunur milli landsvęša sem eru eldsneyti storma, hvort sem žaš eru hitabeltis-fellibyljir sem myndast viš mišbaug, skżstrokkar sem myndast į meginlöndum žegar heitir og kaldir loftmassar hittast, nś eša lęgšir yfir Ķslandi sem myndast į mörkum heimskautssvęša og tempraša beltisins.

Fjįrmįlastormar, einnig žekktir sem efnahagsbólur, myndast į hinn bóginn žegar mikill mismunur myndast į milli vęntra veršmęta ķ framtķšinni, ķ formi skulda (hiti), og raunverulegra veršmęta, ž.e.a.s. raunverulegrar getu fyrirtękja til aš bśa til veršmęti (kuldi). Žegar nęgilegur munur er oršinn til stašar, žį fara vindar aš blįsa um fjįrmįlakerfiš, ķ žessu tilfelli byrjušu vindarnir aš blįsa ķ kring um undirmįlslįnin ķ BNA og skuldabréfavafningana svoköllušu. Žegar vindarnir byrja, žį feykjast um koll hinar żmsu spilaborgir, vindurinn magnast enn frekar og endar ķ "fullkomnum stormi" į staš žar sem Ķslenska bankakerfiš var statt į óheppilegum tķmapunkti sem flotaforinginn Davķš Oddsson stżrši žvķ į, meš nęstrįšandanum Geir H. Haarde. Skipstjórar bankanna įttu aš sjįlfsögšu sinn žįtt ķ žessu meš žvķ aš vanmeta afl stormsins, og fullyršingum aš byršingar žeirra skipa vęru nęgilega traustir til aš standast hann. En į endanum er žaš flotaforinginn sem ber įbyrgš aš žvķ ef flotinn sekkur.

Hvernig veršur žessi hitamunur til?

Blekkingar eru hluti af kerfinu. Aš segja ekki allan sannleikann eru blekkingar, og stór hluti af višskiptakerfi heimsins hefur byggst į žvķ aš menn haldi aš sér spilunum sem žeir hafa, til aš geta hįmarkaš eigin hagnaš, sem er žį žar meš į kostnaš mótašilans, og byggir į vanžekkingu hans. Meš öšrum oršum, byggir į žvķ aš blekkja hann. Verulega stóran hluta orsakavalda žessa fjįrmįlastorms mį held ég rekja til žessa kerfislęga vandamįls. Upphaf stormsins rekja a.m.k. flestir til hinna margfręgu undirmįlslįna sem var pakkaš inn ķ svokallaša skuldabréfavafninga eins og ég kom įšur inn į, žar sem betri skuldabréf voru notuš til aš gera žessi "eitrušu" lįn aš sölulegri vöru. Sölumennirnir vissu alveg hvaš žeir voru aš gera, öšru vķsi hefši žessi vara ekki veriš fundin upp. Žeir sem keyptu, voru hins vegar blekktir. Ķ samningunum var lķklega nóg til aš uppfylla bókstaf laganna, en sagt į nęgilega lošinn hįtt til aš kaupendur įttušu sig ekki.

Annaš nżlegra og nęrtękara dęmi um blekkingar meš žvķ aš segja ekki allan sannleikann, felst ķ upplżsingagjöf bankanna um lįn til starfsmanna. Ég žekki reyndar ekki til žessa mįls nęgilega vel til aš fullyrša žaš, en ég tel nęsta vķst aš samningar um žessi kaup hafi veriš trśnašarmįl milli banka og starfsmanna. Ķ bókum bankanna voru žessi lįn skilmerkilega talin upp meš öšrum lįnum, en lįšist aš segja frį žvķ aš tryggingar voru ekki sambęrilegar. Žetta telja sumir aš sé klįrt lögbrot, en lįtum žaš liggja milli hluta. Įstęšan fyrir žvķ aš bankarnir komust lengi upp meš svona hegšun (hvort sem hśn var vķsvitandi eša ekki) tel ég vera žį aš samningar žeirra um žessi mįl voru trśnašarmįl, og žvķ ekki miklar lķkur į žvķ aš žetta upplżstist, fyrr of seint.

Nś er ég enginn sérfręšingur į žessu sviši, en ég hef į tilfinningunni aš veruleikafirringin og mismunurinn sem var bśinn aš myndast į milli raunverulegra veršmęta ķ umferš, og pappķrspeninga (orkubiliš sem veldur storminum), sé aš verulegu leyti orsökuš af įralöngum, uppsöfnušum blekkingum ķ formi samninga į milli alls kyns ašila, žar sem allir eru aš reyna aš blekkja nęsta ašila passlega mikiš til aš halda sig į lagalegu mottunni, en samt nóg til aš kreista śt ašeins meiri hagnaš. Į leišinni fara menn aš trśa stórum hluta af žessum blekkingum, žar til heildarbiliš yfir ķ raunveruleikann veršur of mikiš, og "fullkominn stormur" myndast, og kerfiš leišréttir sig. Meš tilheyrandi ólgusjó, žar sem ekki borgar sig aš vera ķ mesta stormhamnum.


Hvernig fjarlęgjum viš rót žessa vanda?

Hvernig er hęgt aš leysa svona mįl? Ég ętla aš varpa hér fram nokkuš róttękri hugmynd sem ég tel aš myndi a.m.k. setja hindrun ķ veg fyrir myndun svona įstands. Hśn er einfaldlega sś aš alla bindandi samninga milli lögašila verši aš birta opinberlega, ķ aušleitanlegum gagnagrunni. Hvort sem žaš er į milli fjįrmįlastofnana um skuldabréfavafninga, milli fyrirtękis og starfsmanna um hlutabréfakaup, milli smįsala og birgja, rķkisfyrirtękja og orkukaupenda um kaup į rafmagni, einstaklinga eša fyrirtękja um styrki til pólitķskra hreyfinga, eša fólks į milli um hśsnęšiskaup. Hverjar vęru afleišingarnar af žessu?

    * Algert gagnsęi į fjįrmįlakerfinu og veršmyndun
    * Samningar vęru sżnilegir öllum hagsmunaašilum
    * Gagnrżnar raddir, eins og hagfręšiprófessorar sem vörušu viš spilaborginni og storminum ķ mörg įr, hefšu raunveruleg gögn til aš byggja mįlflutning sinn į, ekki bara kenningar og uppsafnašar tölur.
    * Hęgt vęri aš greina orsök vandamįla i fjįrmįlakerfum utan frį og grķpa inn ķ meš tķmanlegri hętti
    * Lķkurnar į uppsafnašri blekkingamynd myndu minnka verulega, žar sem öll pśslin vęru sżnileg, ķ staš žess aš vera falin ķ skjalaskįpum undir "Trśnašarmįl" stimpli eins og er normiš ķ dag.


Hverjir vęru ókostirnir?

    * Erfišara vęri aš nżta sér leynilega žekkingu sem samkeppnisforskot. Samkeppnisforskot žarf aš byggjast į žvķ aš vera einfaldlega betri en nęsti ašili. Žó žetta sé ókostur fyrir einstaka ašila, žį mį fęra rök fyrir žvķ aš žetta vęri kostur fyrir samfélagiš ķ heild, žar sem žekking myndi dreifast hrašar. Žį mun eflaust einhver segja aš žetta myndi drepa framtakssemi einstaklingana žar sem žeir hefšu ekki hag af žvķ aš žróa nżja žekkingu. Žį vil ég benda į "open source" samfélagiš ķ heiminum sem įgętis mótrök. Annaš dęmi eru fyrirtęki sem fara eftir s.k. straumlķnuhugsun, Toyota žar fremst ķ flokki, žar sem allir samningar byggja į "Win-Win-Win", žar sem markmišiš er raunverulega aš allir ašilar hagnist į samningnum, samningsašilarnir tveir og samfélagiš sem žrišji ašili.
    * Bankaleynd myndi heyra sögunni til. Žetta er sjįlfsagt einhver stęrsta hindrunin ķ vegi žessarar hugmyndar

Stóra spurningin

Ég held aš stóra spurningin hér er sś, munu menn meta žaš svo aš hagsmunir žjóša og samfélaga af gegnsęi og stöšugleika sé rķkari en hagsmunir fyrirtękja og einstaklinga af žvķ aš nżta sér leyndar upplżsingar til aš byggja upp fyrirtęki og samfélög. Persónulega held ég aš sé bśiš aš svara žessari spurningu nś žegar, žar sem Toyota er annars vegar. Žegar žessari kreppu lżkur veršur žaš fyrirtęki lķklega lang stęrsti bķlaframleišandi heims. Og žaš var ekki byggt upp į leynimakki og "win-lose" samningum. Svo mikiš er vķst.


« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Um bloggiš

Guðlaugur Stefán Egilsson

Höfundur

Guðlaugur S. Egilsson
Guðlaugur S. Egilsson
Guðlaugur Egilsson er tölvunörd með gráðu og smá áhuga á pólitík. Síðastliðin ár hefur hann líka sést hlaupandi á ýmsum stöðum, og vonast til að áframhald verði á því. Hér gætu því birst í bland hugleiðingar um líðandi stund og pælingar um hugbúnaðargerð, hlaup og tæknimál. 
Mars 2024
S M Ž M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Nżjustu myndir

  • ...gulli_small
  • IMG_9379

Heimsóknir

Flettingar

  • Ķ dag (29.3.): 0
  • Sl. sólarhring:
  • Sl. viku:
  • Frį upphafi: 0

Annaš

  • Innlit ķ dag: 0
  • Innlit sl. viku:
  • Gestir ķ dag: 0
  • IP-tölur ķ dag: 0

Uppfęrt į 3 mķn. fresti.
Skżringar

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband